TÜRKİYE’DE GECE GÖRÜŞLÜ HELİKOPTERLER NE ZAMAN UÇACAK?

HTAWS SİSTEMİ NEDİR? NASIL ÇALIŞIR? NE İŞE YARAR?

Türk sivil havacılığının helikopterlerin gece görerek şartlarda uçuş yapabilmesini sağlayan talimatı yürürlüğe girdi, gözler Türkiye’deki sivil ve resmi kullanımdaki helikopterlere çevrildi.

Türkiye hava sahasında gece görerek şartlarda helikopterlerin HEMS, ambulans, insani yardım ve arama kurtarma amaçlı uçuş yapabilmesine yönelik olarak hazırlanan "Gece Görerek Şartlarda Helikopterlerin HEMS, Ambulans, Arama Kurtarma Ve İnsani Yardım Maksatlı Uçuşlarına İlişkin Talimat (SHT G-VFR-H)" talimatı, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü'nün internet sitesinde yayınlanarak bir süre önce yürürlüğe girdi.

Talimat sonrası helikopterlerin gece uçmalarının önü açılırken bununla ilgili olarak helikopterlerin teknik donanımları sağlayan şirketlerden Garmin, emniyete ait ilk helikoptere HTAWS (HELICOPTER TERRAIN AWARENESS AND WARNING SYSTEM) adı verilen sistemi entegre etti. Emniyete ait Sikorsky model ikinci helikoptere de aynı sistemin önümüzdeki haftadan itibaren yükleneceği bildirildi.

Uçuş emniyeti ve zaman sınırlaması olmadan uçuş açısından hayati önem taşıyan sistemin özellikle günün her saati uçması ihtimali bulunan Sağlık Bakanlığı’na bağlı ambulans helikopterlerle birlikte, özel kullanımdaki helikopter sahipleri tarafından tercih edilebileceği  kaydedildi.

Peki hayati öneme sahip sistem neleri içeriyor, nasıl çalışıyor? İşte ünlü teknoloji markası Garmin tarafından sadece 15 ile 70 bin dolar arasında maliyetle hava araçlarına entegre edilen o hayat kurtaran sistemin ayrıntıları:

HELİKOPTERLER İÇİN ARAZİ UYARI SİSTEMİ

Garmin 2010 nun son çeyreğinde binlerce GNS 430W/530W kullanıcısına opsiyonel olarak ve helikopterler için özel olarak tasarlanmış HTAWS (Helicopter Terrain Awareness and Warning System) sistemini piyasaya sundu. Geliştirilmiş bu güvenlik sistemi, 7 Ekim 2010 tarihinde ABD Federal Havacılık Dairesi (FAA) tarafından ambulans helikopterlerde kullanımı zorunlu hale getirildi.

İsteğe göre düzenlenebilen uyarı seviyeleri ve sesli uyarı sistemiyle tüm helikopterlerde bulunması gereken ve “Kontrollü Uçuşta Yere Çarpma” (CFIT- Controlled Flıght Into Terrain) kazalarını önleyebilen bu sistem, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün 21.09.2012 tarihli “Gece Görerek Şartlarda Helikopterlerin HEMS, Ambulans, Arama Kurtarma ve İnsani Yardım Maksatlı Uçuşları”na ilişkin talimatında (SHT G-VFR-H) göre, gece görüş görüntüleme sistemleri ile uçuş yapacak hava araçlarında bulunmak zorunda olan sesli ve görsel uyarı ve yer yaklaşım ikazı gibi sistemlerin kullanımın zorunlu kılıyor. 

HTAWS özelliği, Garmin’nin 2012 ilk çeyreğinde piyasaya sürdüğü GTN 6XX/7XX serilerinde de 2013 yılının ilk çeyreğinde kullanılabilecek.

GELİŞTİRİLMİŞ GÜVENLİK

ETSO-C194 ve FAA TSO-C194 onaylı HTAWS sisteminde görsel ve işitsel uyarılarla olası arazi ve engellerde ikaz verilerek pilotun dikkati çekiliyor. Arazi bilgisinde kesin sonuca ulaşılması için, WAAS GPS konum bilgileri GNS 430W/530W’nin içindeki verilerle karşılaştırılıyor. Bu karşılaştırmada eğer helikopterin öngörülen rotasında tehlike yaratan yanlış bir bilgi bulunursa, sistem hemen alarm vermeye başlıyor ve FLTA (Forward Looking Terrain and Obstacle Avoidance) sesli uyarısı da tehlikenin boyutuna göre ses düzeyini değiştirerek alarm veriyor.

SESLİ YÜKSEKLİK BİLDİRİMLERİ (VCOs – Voice Callouts)

Arazi ve engel uyarılarına ek olarak, HTAWS aynı zamanda helikopterin araziden itibaren yüksekliği 500ft.in altına düştüğü anda sesli olarak arazinin kaç feet üzerinde seyredildiğini söylemeye başlıyor ve isteğe bağlı olarak 500 feetten 100 feete inene kadar her 100 feette bir uyarı verebiliyor. Bu özellik FLTA sistemi ile birlikte, Sivil Havacılık’ın gece görerek şartlarda acil durum helikopter uçuşlarına ilişkin talimatında zorunlu tuttuğu GelişmişYer Yaklaşım İkaz Sistemi (EGPWS – Enhanced Ground Proximity Warning System) şartını sağlıyor.

İSTEĞE BAĞLI UYARI SİSTEMLERİ

Tehlike uyarılarını azaltmak için HTAWS sistemi pilotlara seçenekler sunuyor. Örneğin pilotlar sesli uyarıları kapatarak sadece görsel uyarıları kullanabiliyorlar. Diğer bir seçenek olarak ise “Reduced Protection (RP)” seçilerek sadece acil durumlarda alarm verilmesi sağlanabiliyor.

ABD Federal Havacılık Dairesi’ne (FAA) göre, RP modu acil durumlarda korumayı devam ettirirken kimi çok acil olmayan durumlarda pilotların uyarıları yok saymasını engelliyor. Bu sebeple FAA, bu yılın Nisan ayında ambulans helikopterler için RP modunun kullanılmasını da içeren bir yönerge tasarısı hazırladı.

Üçüncü bir seçenek olarak da pilotlar sesli ve görsel uyarıları tamamen kapatabiliyor. Ancak bu durumda HTAWS yine araziden itibaren 500 feet yüksekliğin altına düşüldüğünde VCOs sistemini devreye sokarak ikaz veriyor.

Garmin’in bu sistem için helikopterlere özel oluşturduğu veritabanında arazi uyarı sisteminin uçak versiyonlarına (TAWS) göre yaklaşık 30,000 daha fazla yapı, engel ve petrol kulesi bulunuyor ve bu da yüzde 25 daha fazla koruma sağlıyor. GNS 430W/530W navigasyon kullanıcıları Türkiye Garmin yetkili distribütörü Eker Havacılık aracılığıyla HTAWS özelliğini yükletebiliyorlar.