BİNLERCE BANKAMATİK PERSONELİ THY'DE İŞE Mİ ALINDI?

THY’nin istismar edilen imkanları, iki haftadır yazdığımız üst yönetim maaşlarından ve huzur haklarından ibaret değil elbette. Siyasi iktidarın emir ve direktifleri doğrultusunda yıllardır sürdürülen ve zaman zaman kamuoyunun tepkisine yol açan adam kayırmacılık eksenli siyasi kadrolaşma bunlardan çok daha büyük ve önemli bir sorun.

Sizlere bu yazımda, THY’nin son 20 -21 yılında maksatlı ve planlı olarak gerçekleştirilen kadro kıyımı ile buna paralel olarak yapılan toplu/münferit adam kayırma (torpil) eksenli kadrolaşma uygulamalarından bahsedeceğim. Ancak, son dönemlerde (özellikle geçtiğimiz yıl) dikkatimizi çeken bazı toplu işe alımlar oldu.  Esas olarak, yazımızın konusu bu.

Bilindiği üzere THY tek bir şirket değil. Bir şirketler grubu olduğu için değerlendirmemizde sadece THY’yi değil, bütün şirketleri hesaba katmak gerekiyor. Çünkü, ayrı şirketler marifetiyle görülen teknik, yer işletme, kargo, ikram, akaryakıt başta olmak özere bütün hizmetler ana faaliyet konusunun ayrılmaz parçalarını oluşturuyor ve esas itibarıyla bu şirketlerin tamamı, THY üst yönetiminin sevk ve kontrolünde faaliyet yürütüyor.

THY şirketler grubunda, geçen yıl çalışan personel sayılarını THY Yıllık Raporlarından derleyip, yıl içinde dikkat çeken artış oranını tespit ettim. Mevcut verilere göre 2023 yılı başında 65.364 olan toplam personel sayısı yıl sonunda 83.802 olmuş. Bir yılda toplam, 18.438 adet personel artışı olduğunu görüyoruz. (İlk çeyrek 2024 raporu hala yayınlanmadığı için güncel durumu bilmiyoruz.)

Oransal olarak ifade edersek, yüzde 28’i aşan bir artış söz konusu. Toplam personel sayısında sadece 1 yılda oluşan bu artış oranı, her halükârda şirketin 2023 yılı yolcu ve kargo gelirleri ile filo büyüklüğünde meydana gelen artışın 2 katından bile fazla. Yani personel sayısında oluşan fazlalık şirketin 2023 yılındaki büyümesiyle orantılı değil. Aşağıdaki tabloda, en fazla personel alınan THY ve 7 yan şirketin sayılarını inceleyebilirsiniz.

THY’nin 2023 Aralık ayı itibarıyla, konsolide personel sayısını (83.802) uçak sayısına (440) böldüğümüzde, uçak başına düşen personel sayısını ise 190,5 olarak tespit ediyoruz.

Uçak başına düşen personel sayısını hesaplarken, sadece ana şirket THY’nin (33.138)   personel sayısının esas alınması gerektiğini iddia edebilirler. Ancak, bu çok yanlış bir bakış açısı olur. Çünkü, genel yönetimin yanı sıra uçuş işletme, yer işletme, teknik, kargo, akaryakıt ikram vb. hizmetler şirket faaliyetinin esaslı unsurlarını oluşturmaktadır. Bu hizmetleri gören şirketlerin her birinde THY payı en az yüzde 50 olup; neredeyse THY dışındaki şirketlere hizmet vermiyorlar.

Merak edenler olabilir. Pegasus’un ortalamasını da hesapladım. Toplam personel sayısı: 7.770, Uçak sayısı: 109; Uçak başına düşen personel sayısı:71. Pegasus’ un da yan şirketleri var. Üç şirketinden biri tasfiye halinde, biri yüzde 35 hissesini satın aldığı Hitit bilgisayar, sonuncusu da uçuş eğitim hizmetleri ile ilgili bir şirket. Eskiden İzAir vardı. Onu da kendisine kattı zaten.

Bazı yabancı havayolu şirketlerini de uçak başına düşen personel sayısı açısından inceledim. Yer darlığından detay veremiyorum. Pegasus gibi ortalamanın altında olanlar da var. Bazılarında ise bu oran ortalamanın biraz üzerinde çıkmakla birlikte, en fazla 120, 130’u buluyor.

Hangi kıyaslamayı esas alırsak alalım, THY’nin yukarıda tespit edilen oranları çok yüksek. Çünkü, herhangi bir küresel havayolu şirketinin sahip olduğu filodaki uçak tipleri ve uçuş ağı da önemli değişkenler olmakla birlikte, hava yolu endüstrisinde toplam personel sayısının uçak başına düşen ortalamasının 90-100 civarında olması makul sayılıyor.

Bu durumda orta ve uzun vadede THY’yi sıkıntıya sokması kuvvetle muhtemel olan bu kadro genişlemesine neden gerek görüldüğünü sorgulamamız gerekiyor.

Ana şirket THY AO ve alt şirketlerinin personel sayılarındaki anormal artışları yukarıda sunduğumuz tablodan kontrol ettiğimizde, ilk bakışta: geçen yıl kurulan şirketlerden Destek AŞ ve THY Özel güvenlik şirketine yaklaşık olarak 10.000 personel alınmış olduğunu görüyoruz. Keza, geçtiğimiz yıl THY’nin personel sayısındaki artışın 3.618 adet, TGS de 1.587 adet, Teknik AŞ de 1.204 adet olduğunu görüyoruz.

Yıl içinde işten çıkarılanları da hesaba katarsak, geçen yıl işe alınan personel sayısı muhtemelen bu rakamlardan daha fazladır. Zira alıntılanan rakamlar yıl başı-sonu personel sayısındaki farkı ifade ediyor. Sonuç olarak, THY ve yan şirketlerinde 2023 yılında işe alınmış yaklaşık 20.000 personel olduğunu söylemek mümkün. Bu rakam, önceki yıl 6.000 seviyelerindeymiş.

Diğer yandan, kamuoyunda bir süredir dile getirilen bazı duyumlar var. Bunlardan en dikkat çekeni, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi’nde 2019 seçimleri öncesinde apar topar işe alınıp; seçimler sonrasında doğal olarak işlerine son verilen “binlerce bankamatik personeli” ile ilgili.

İddia o ki; bunların bir kısmı geçen yılki seçimler öncesinde ve sonrasında THY de işe alınmış. Elbette tek tek personel isimlerini bilmeden araştırmadan, bu iddia doğrudur-yanlıştır diyemeyiz.

Ancak, Destek AŞ nin geçen yıl apar topar kurulmasını ve sadece geçen yıl birkaç ayda bu şirkete yaklaşık 8.500 personel alınmasını şüpheyle karşıladığımı ifade etmek isterim. Aslında Güvenlik AŞ’yi de bu kapsamda değerlendiriyorum ama yazıyı uzatmamak için sadece Destek AŞ’deki anormalliği açıklayayım.

Yıllık Faaliyet Raporunda (2023) THY ve iştiraklerinin ana faaliyet alanı dışında kalan temizlik, güvenlik, tesis yönetimi, mali işler, uçuş ve yer hizmetleri, operasyonel ve organizasyonel işler ve süreçlerini de içeren her türlü destek hizmetleri ihtiyaçlarının yürütülmesi amacıyla %100 Türk Hava Yolları iştiraki olarak Destek AŞ’nin, 6 Mart 2023 yılında kurulmuş olduğu yazıyor.

Ben şirketin kuruluş haberini ilk okuduğumda, THY’nin yandaş taşeron şirketlerden aldığı bu hizmetleri tek bir şirket bünyesinde, THY çatısı altında topladığını ve fiilen bu işi yapan personelin de yeni şirkete transfer edilmiş olduklarını düşünmüştüm. Ancak, “bizi yeni şirkete almadılar” diye veryansın eden yorumlar da okudum. Velev ki; hepsini almış olsunlar. Bu rakamın 10.000’e yaklaşması mümkün değil. Kaldı ki; bu şirketler sadece THY ye hizmet vermiyorlardı ve Destek AŞ kurulunca kendi faaliyetlerine de son vermediler.

Şüpheyle karşıladığım asıl husus ise şudur: Ben şahsen THY’nin, 2023 yılına gelindiğinde böyle bir şirket kurmasını, önceki pratiklerine bakarak son derece mantıksız, hatta anlamsız buluyorum ve şu soruyu sormaktan da kendimi alamıyorum.

Sen 20 yıl boyunca şirketin ana faaliyet konusu olarak değerlendirmediğin bütün işleri/hizmetleri yandaş şirketlere taşere etmişsin. Sonra nasıl bir ihtiyaç hasıl olmuşsa, bu şirketlerin hepsine yol verip; sil baştan yeni bir şirket kurup, bu işleri tekrar THY çatısı altında kurduğun bir şirket vasıtasıyla yapmaya başlıyorsun! Neden?

Koskoca THY, her işi bitirdi de yıllardır taşeronlara yaptırdığı işi bizzat   kendisi mi yapmaya başladı? Bu işten kar edeceğinizden ya da ana şirketin bu hizmetler için katlanmak zorunda olduğu maliyetleri azaltacağınızdan emin misiniz?

Sonuç olarak, THY yöneticilerinin bu konuda kamuoyunda beliren şüpheleri ve soruları, somut verilerle açıklaması gerekiyor.

Diğer yandan, yazının başında vurguladığım üzere siyasi iktidarın emir ve direktifleri doğrultusunda yıllardır sürdürülen ve kamuoyunun da zaman zaman tepkisine yol açan adam kayırmacılık eksenli siyasi kadrolaşma sadece geçen yılki uygulamalarla açıklanamayacak kadar köklü ve detaylı bir konu, aslında. Sadece bu konuya münhasır bir yazı yazmayı da planlıyorum. Ancak, bu konudaki tespit, gözlem ve değerlendirmelerime dayanan görüşümü de bu vesileyle kısaca arz etmek istiyorum.

İktidara geldiği 2002 yılından günümüze, bütün kamu kurum ve kuruluşları ile kamu-özel ortaklı şirketlerde görülmemiş bir nepotizm uygulayan mevcut iktidarın yozlaşmış siyaset ve yönetim anlayışının ülkede yol açtığı hamaset ve ötekileştirme kültüründen, elbette THY’de nasibini almış ve maalesef şirket, son 20-21 yılda görülmemiş bir kadro kıyımına uğratılmıştır.

Uzmanlık ve liyakat gerektiren sivil havacılık alanında faaliyet gösteren THY’de, 2003 öncesi girişli nitelikli ve tecrübeli personelin neredeyse tamamı (bazı pilot ve teknisyenler hariç) sırf eski hükümetler döneminde işe girmiş oldukları için, verimsizlik, işletmesel gereklilik vb. mesnetsiz gerekçelerle, genç ve en verimli yaşlarında işten atılmıştır.

Diğer yandan, milyonlarca vatandaşın asgari ücretle geçinmeye çalıştığı ülke koşullarında, yönetici ve yurtdışı personel maaşlarının aşırı yüksekliği ve diğer sosyal imkanlar (ücretsiz uçuş hakları gibi) eş, dost, akraba yandaşların, THY ve iştiraklerindeki kadrolara, hücum etmesine yol açmış; bu süreçte görevlendirilen basiretsiz ve biatcı THY yöneticileri de bu talebin önünde durmayarak/duramayarak THY kadrolarını bu liyakatsiz kişilere peşkeş çekmiştir.

Hiç temenni etmem, moralinizi de bozmak istemem. Ancak, yukarıda arz edilen yapısal bozulmaya yol açan, stratejik öngörüden yoksun basiretsiz THY yöneticilerinin hesapsız ve plansız büyüme heveslerinin de eninde sonunda duvara toslamasından; konjonktürün rüzgarıyla havalananların, ters rüzgârı yiyince inişe geçmelerinden korkarım.

Sonuna gelmişken dikkatimi çeken bir hususu daha sizinle paylaşıp, yazıyı bitireyim. Tespit edebildiğimiz ve anladığımız kadarıyla THY yöneticileri bu AŞ. kurma işini çok sevmişler. Çünkü THY çatısı altındaki şirketlerin sayısı 2024 yılında, 23 adete ulaşmış. THY Spor Derneğini bile AŞ. yapıp; başına bir Genel Müdür, birkaç tane de yönetim kurulu üyesi atamışlar. Anlaşılan o ki; bu AŞ kurma işinde çok para var.