Merhaba, havacılık pek çok alt dalı olan bir alan. Bunlardan biri de insan faktörü. Havacılık insan faktörü konularında çalışma yaparken kısıtlı da olsa ; fizyoloji , psikoloji ve sosyoloji konuları ile ilgili çalışmalar yapmanız gerekiyor. Bu kapsam da sadece havacılık değil günlük hayat ile ilgili kazanımlar da elde etmiş oluyorsunuz. Tüm disiplinlerin hayattan ve birbirinden etkilendiklerini ve/veya benzerliklerini görmek ayrı bir heyecan ve motivasyon kaynağı oluyor. Bu hafta bu konularda kısa notlar yazmak istedim bununla birlikte her konunun uzmanlığı ayrı; fizyoloji , psikoloji ve sosyoloji veya diğer uzmanlık alanlarında nosyon sahibi olan kişilerin bilgi seviyesinin çok altında yüzeysel bilgi ile bu konularda yazıp çizerken haddimizi bilmemiz gerekiyor. Bu nedenle sürç-i lisanım olursa bu gözle bakmanızı rica ediyorum.
İnsan faktörü; uyku gibi fizyolojik / algıda seçicilik gibi psikolojik / toplum etkisi gibi sosyolojik faktörlerin bileşkesidir. Bu faktörlerin etkisi kişisel değildir farklı seviyelerde de olsa tüm insanları etkiler. Bu faktörlere dikkat etmeden yapılacak bir uçak bakımı potansiyel hatalara dolayısıyla kazalara zemin hazırlayacaktır. Örneğin, bakım ortamında yeterli aydınlatma yoksa gözlerimiz renkleri algılamada zorluk yaşayacaktır. Pek çok farklı renkte kablo ile çalışan bir bakım personelinin hata yapması ihtimali artacaktır. İsmimiz ne olursa olsun, hangi milletten olursak olalım, boyumuz şu kilomuz bu da olsa ; hiç ışık yoksa gözlerimiz hiç birşey göremez , yeterli ışık yoksa renkleri ayırt edemeyiz. (Uçak iniş ve kalkışlarda gözlerin olası kaza sonrası karanlıkta daha iyi görebilmesi için gözlerin alışması adına kabin ışıkları düşük mod’a /dım alınır)
Korona veya grip gibi bulaşıcı hastalıklardan korunmak için maske takmak isteyen birinin işyerinde / okulunda / çevresinde kendisinden başka maske takan olmayınca ve maske taktığı için biraz alaycı şekilde dışlanınca maske takmaktan vazgeçtiğini görebiliyoruz. Tam bir insan faktörü normlar baskısı örneği. Siz de çevre etkisi ile maskesini çıkaranlardansanız hemen üzülmeyin yalnız değilsiniz Einstein dahil pek çok kişi de sizinle benzer şekilde doğru olduğunu bildiği halde doğrunun arkasında duramamıştır. Başlığa uygun olarak ders alıp yanlışı tekrar etmemek kaydıyla çok üzülmemek lazım.
İnsan Faktörü kaynaklı bazı uçak kazalarının da sebebi olan toplum etkisi - norm baskısı Einstein’a bile yanlış yaptırmıştır.
“ ALBERT Einstein ,1915 yılında ortaya koyduğu genel görecelik kuramıyla yaptığı hesaplamalar ile evrenin durağan olamayacağı sonucuna varmıştı. Einstein o günlerde bilim çevrelerinin genel kabulünden farklı bu "aykırı " sonucu ortadan kaldırmak için formüllerine "kozmolojik sabit" adını verdiği bir sabit ilave etmişti. Çünkü o sıralar farklı bir düşünce bilim dünyasına hakimdi. Evrenin başlangıcı varsa bu Allah’ın varlığına delil olur diyerek maddenin ezeli ve ebedi olduğu tartışılmaz diyorlar, evrenin dinamik değil statik olduğunu söylüyorlardı. Genel Görecelik Teorisi yayınlandıktan kısa bir süre sonra, Edwin Hubble, evrenin durağan olmadığını, genişlediğini keşfetti. Bu keşif üzerine Einstein, denklemlerinden evrensel sabiti kaldırdı, ‘Hayattaki en büyük hatam’ dedi.
İşte bu toplum baskısı, Einstein gibi bir bilim insanına bile hata yaptırmıştı.
Bugün artık “ Big Bang / Büyük Patlama - evrenin sıfır / yok hacim ve sonsuz yoğunlukta bir patlama ile yaratılışı “ bilim dünyasının çoğunluğu tarafından kabul görmektedir.
İşyerlerinde kazalara karşı tedbir olarak koruyucu ekipman kullanan bakım personeli de bazen iş arkadaşları tarafından soğuk karşılanınca vazgeçer aynı yüzlerce yolcunun olduğu bir metrobüste veya pazar günü hınca hınç dolu bir AVM’de maske takmak istediği halde aykırılık hissi / genelin sessiz baskısı nedeniyle vazgeçen insanlar gibi. Burada doğru olan da yanlış olan da çok aşikar olduğu halde insanları rasyonel davranmaktan vazgeçiren normlar baskısıdır.
Bu hamur daha çok su ister fakat sitenin ve köşenin formatı daha kısa ve doğrudan havacılık konuları olduğu için buradan divert edip havacılığa dönelim… Uçak bakım , uçuş veya havacılığın diğer alanlarında doğruyu yapan teşvik edildikçe uçuş emniyet kültürü pozitif , doğruyu yapan dışlandıkça uçuş emniyet kültürü negatif etkilenecektir.
“Alaska’da Cesur veya yaşlı pilot vardır, yaşlı ve cesur pilot yoktur” Discovery Channel Alaska uçuşları belgeselinden...
Yazmak istediğim örnek uçak kazaları yazıyı çok uzatacağı için ilgili yazımın linkini paylaşmakla yetineyim: https://www.airporthaber.com/kose-yazilari/boeing-737-max-yeniden-goklerde-peki-guvenli-mi.html
Örneğin, Uçakların pas geçmesi kararı tamamen pilota aittir. Bence bu tip pilot kararları negatif manada sorgulanamaz. Pilotun bu kararı negatif sorgulanırsa sonraki bir inişte pas geçmek gerektiğinde pilot tereddüt edebilir. Bunun sonucu da korkunç olabilir. Pas geçiş sonrasında yolcu anonsunda pilotun özür dilemesini de yanlış buluyorum, bu özür dileme pilotu sonraki uçuşlarda yanlışa sevk edebilir. Pas geçiş kararı özür dilenecek bir karar değildir aksine yanlış bile olsa uçuş emniyetini öncelediği için takdiri hak eder.
Saygılarımla
Erdal GÜLMEZ
Yorumlar