1926 ila 1930’lu senelerde, Avrupa’da askeri havacılığa paralel olarak ticari hava taşımacılığında da önemli gelişmeler kaydedilmiş, Lufthansa, KLM, Air France, İmperial Aırways, Aero Expresso, Havayolu şirketleri kurulmuş veya faaliyetlerini geliştirme yolunda büyük adımlar atmışlardı. O dönemlerde uluslararası ticaret mantığı Türkiye’yi de aynı yönde harekete zorunlu kılıyordu.
Cumhuriyetimizin kuruluşunun 10 yılında, 1933’ de Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhurbaşkanlığı döneminde Hava Yolları Devlet İşletmesi İdaresi Milli Savunma Bakanlığına bağlı olarak kuruldu ve Sivil Havacılık faaliyetine başladı. Sene sonu hesaplamasında toplam 28 koltuklu 5 uçak ve 24 personelin desteği ile geçen 12 ayda 460 yolcunun taşındığı kayıtlara geçmişti. Seneler geçti ve 21 Mayıs 1955 tarihinde Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi, Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı adını aldı. 1956 senesinde IATA’ ya 78.nci üye olarak katıldı.
Bizler 1971 yılında tanıştık THY ile. Yolcu Trafik Memuru unvanı ile girmiştik şirkete. O zamana göre bizlerin gözünde büyük bu günle kıyaslarsak çok çok küçük bir havayoluydu. Sanki o zaman dünya daha mı küçüktü ne? Sağa sola bakmamız, anlamaya çalışmamız bir iki ay sürdü. Geldik 1972 senesine. 1972 yılının ilk çeyreğinde Türk Hava Yollarımızın 1971 senesinde yolcu artışı bakımından dünyada 4 cü, Avrupa’ da ise 1. sırada yer aldığını öğrendik. Hatırlıyorum da o dönemde ( Charter ) İşçi terminalinde görev yapan bizler nasıl gururlanmıştık. .İnanamayacağınız kadar etkilenmiştik Türk Hava Yolları gözümüzde iyice büyümüştü. Sanki bizlerin çalışması ile ulaşılmıştı bu noktaya. Oysaki bizler 1971 yılının sonlarına doğru kucaklaşmıştık THY ile.
O gün bu duygularla bizim gözümüzde devasa bir kuruluş olan THY’nin 1972 yılında 2669 koltuklu 22 uçağı vardı ve toplamda 1.968.794 yolcu taşınmıştı. Gelir 927,9 milyon TL, gider 903,7 milyon TL ve de 24, 2 Milyon TL kar görünüyordu kayıtlarda. Evet; bundan 47 sene önce, bu gün THY’nin 2019 yılı kurban bayramının 9-18 Ağustos günlerini kapsayan 10 günlük periyodunda 15.269 seferde taşıdığı 2.380 ( medya haberi ) Milyon yolcuya bir senede ulaşamamışız. 1973 yılında ise uçak sayımız 26’ ya yükseldi. Buna paralel olarak 2.535,861 yolcu taşıdık. 61,6 milyon TL kar sağlanmıştı. O gün bu gündür bu rakamlarda meydana gelen artışlar bizler için gurur vesilesi oldu. Ve bu günlere ulaşıldı. Bazı dar kafalıların düşüncelerinin aksine Türk Hava Yollarının bu günleri ile de gururlandığımızı söylemeliyiz.
Evet; o günden bu yana Türk Hava Yollarının adım adım ilerleme ve büyümesini gösteren rakamları bilginize sunmak için Airporthaber’deki köşem yetmeyecektir. Türk Hava Yolları kütüphanesinde Genel Müdür Cengiz Sakaryalı döneminde, Genel Müdür Yardımcısı Sn. İlyas Albayrak tarafından hazırlanan 1933-1983 Dünden Bu güne Türk Hava Yolları isimli bir kitap mevcut olması gerek. Bu kitapta THY’ nın 50 yılına ilişkin tüm bilgiler mevcut. Aynı zamanda kitabın sonunda dönemlerin tepe yöneticilerinin anlatımları da yer alıyor. Bu kitap ile Hava Yolları Devlet İdaresinin ve Türk Hava Yolları A.O’nın en az bilinen dönemlerine ışık tutulmuş. Merak edenlerin bu kitaba göz atmalarında fayda var.
Evet; görünümde küçük bir havayoluyduk, ama bazı konularda bu güne göre çok daha büyüktük. Türkiye'mizin ve insanlarının daha az bozulmuş olduğu yıllardı o dönemler. Ülkemizin ve THY’ nın insanları birbirine bu kadar düşmanca bakmıyorlardı. O dönemlerdeki yöneticilerimiz bazı insanlara ikinci sınıf muamele yapmanın hiçbir şekilde birinci sınıf bir sonuç kazandırmasının mümkün olmayacağını çok çok iyi bilirlerdi Çalışanlar arasındaki tek ayırımı görevini iyi yapan / yapmayan şeklindeydi.
Tabii ki akla gelen bir sual daha vardı. Eskiden torpil yok muydu? Olmaz mı? Vardı tabii ki. Ama bu konuda çok dikkat edilen bir husus daha mevcuttu. Torpil yalnız eşitler arasındaki tercihlerde kıstas olurdu. Bu da insanları bu gün olduğu kadar rahatsız etmezdi. O senelerde çalıştığım ünitelere şirket dışından, tepeden inip yönetici olarak atanan bir kişi olduğunu anımsamıyorum.
O zamanlarda da şirketin faaliyet raporu yayınlanırdı. Sanki bir iç yayındı bu. Ciltli ve süslü değildi. 3.hamur kâğıda basılırdı. Bakanlığa da gönderilirdi. THY karda mı, zararda mı rapora ilk bakışta anlaşılırdı. Raporun düzenlemesini nasıl yaparsak kamuoyu nasıl algılar gibi bir düşünce de yoktu. İnanmayacaksınız ama şirket yöneticileri Türk Hava Yollarının doğrularını korur, hatalarını ise açıklıkla ifade eder ve nasıl düzeltebiliriz ‘i tartışırlardı. Faaliyet raporlarının sonuçları üzerinde yorum yapmaya gerek kalmazdı bu günkü gibi. Karda mıyız? Zarar damıyız? THY Yönetim Kurulu Başkanının, ibra edileceği Genel Kurul Toplantısına Başkanlık etmesi ( ? ) gibi bir usul yoktu o dönemlerde. Şirketin diğer konuları ile ilgili olarak yapılan oylamalarda hissedarların onlarca muhalif oyuna karşın devlet hissesini temsil eden kurum temsilcisinin kabul oyu anlamında el kaldırdığı konuların kabul edildiği acayip yapılı genel kurul toplantıları hele şükür yoktu. Bunlar yoktu. Yoktu, zira halka arz müessesesi o zamanlarda bulunmuyordu. Evet, şimdi oturup düşünmek gerek. Hissedarların uygun mütalaa etmedikleri bir teklifin Genel Kurulca reddi matematik olarak mümkün mü? Her öneri, tartışılan ( ? ) her konu şu cümle ile noktalanıyor. Kabul edenler ( 1 ) / Etmeyenler ( 21 ) Kabul edilmiştir. İbra kararınızın verileceği bir toplantıya bizzat Başkanlık ediyorsunuz (?). Şaşırmamak elde değil. Toplantıda ibra konusunda bir aksaklık olur mu? Mümkün değil. Falancanın İbra edilmesini kabul edenler ( 1 ) / etmeyenler ( 21) Kabul edilmiştir.
Her ne ise bundan THY yönetimini tenkit ettiğim sonucunu çıkartmayın. Zira şirketlerin Genel Kurul Toplantılarının düzenlenmesine ilişkin mevzuat bu uygulamaya müsaade ediyor. Kanun hazırlayıcılar böyle yaparken ne düşündüler onu bilemem. Mantığa ters bir uygulama olduğu açık.
Eski dönemlerde Şirketlere politika girmemişti. Kimin hangi siyasi kuruluşun sempatizanı olduğunu kimse bilmez, meraklanıp sormazdı. Bir tek 1973 yılında Sendika Temsilcimiz olan Engin İyibilek bu kapsama girmezdi. Rahmetli kardeşimizle uğraşacak bir konu bulmazsak, işi buraya çekerdik.
Eskilerde bir ara Müdürler Kurulu varmış. Bu günkü İcra Kurulu muadili bir yapıydı herhalde. Bu kurulda üyelerce yöneltilen her türlü suali tepe yöneticiler dâhil tüm yöneticiler cevaplamaya mecbur olup toplantı gidişatı tüm katılımcıların imzaları ile zabıt altına alınırmış. Şimdi Genel Kurul Toplantı Başkanlarının, hissedarlar tarafından yöneltilen sorulara üstünkörü cevap verdiğini, cevaplamadığını veya bilahare yazılı cevaplanacaktır şeklinde topu taca attığını düşündüğümüz takdirde eski ile aradaki anlayış farkını çözümlemek zor olmasa gerek.
Bir dönem haricinde Tepe yöneticilerin bir biri ile anlaşamayıp kavga gürültü ettiğini görmemiştik. Bir dönemde her ne kadar ayrı siyasi görüşlere sahip Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürün anlaşamadıkları konuşuluyordu ise de bu anlaşmazlık hiçbir şekilde çalışanlara sirayet etmiyordu. Bir adım öte, bu yöneticiler kendilerine intikal eden tavassut taleplerini birbirlerini öne sürerek geri çevirdiklerine bizzat şahit oldum.” Ben sizi memnuniyetle kabul ederdim ama yaptığım her uygulama dikkatle izleniyor. Kendilerine de ( diğer tepe yöneticiye ) böyle bir fırsat vermek istemem, partimiz açısından da sakıncalı olur vb..” . İki yönetici de işe girmek için kendilerine müracaat edenlere hemen hemen benzeri şeyleri söylüyorlardı. Bu konuda güncel örnek vermek istemem. Durumu, uygulamaları sizler benden iyi biliyorsunuz. Vefat etmiş olan yöneticimizin kemiği sızlar, hayatta olan ise bizim mukayese kıstasımızı hakaret kabul eder.
ÇALIŞANI İŞTEN USULÜ İLE ÇIKARTMAK PROFESYONELLİK İSTER.
ÇOK UZAK OLMAYAN BİR GEÇMİŞ. SENE 2002: İşte çok çok eski olmamasına rağmen sizlere bir örnek. Bir Cuma akşamı ofiste arkadaşlarla görüşürken Genel Müdür geldi. Yüzünden pek mutlu olmadığını anlamak zor değildi. Bana hitaben “Çetin bey, Yönetim Kurulumuz sizinle yollarımızı ayırmaya karar verdi”. Size önce ben bilgi vermek istedim. Bildiğiniz üzere işlemlerin ikmali için Özelleştirme İdaresi Başkanlığının ( o tarihte Türk Hava Yolları Özelleştirme İdaresine bağlıydı ) imzası gerekli. Bu da yaklaşık bir hafta kadar sürecektir. Bu süreçte arzu ederseniz sizi ücretli izinli sayabiliriz veya görevinize bu onay alınana kadar devam edebilirsiniz. Bu tamamı ile arzunuza bağlı” diyerek iyi akşamlar diledi ve odadan ayrıldı. Ben onay gelene kadar göreve devam etmeyi uygun buldum. Bir hafta boyunca görevime sanki THY’ den uzaklaştırılan ben değilmişim gibi devam ettim. Genel Müdürlükten işe, operasyona ilişkin onay taleplerim oldu, hatta ve hatta bir ihaleye bile iştirak ettim. Talep ettiğim tüm izinler makam tarafından aynen onaylandı. Hiç biri geri çevrilmedi. Ve de ÖİB’ nın mutabakatı gelince görevden ayrıldım. Çalışma arkadaşlarım beni uğurladılar..
YAKIN BİR GEÇMİŞ. SENE 2016. Birkaç sene önce THY’ de eskiden Genel Müdür Yardımcılığı yapmış olan bir arkadaşımız kızı ile ilgili bir işlem nedeni ile yalnız çocuğuna moral desteği sağlamak için ona refakat etmiş ve THY Genel Yönetim Binasına gelmişti. Gel gelelim dış kapıdan içeri girmeleri mümkün olmamıştı. Alınan emir böyleydi. Arkadaşımızın kızı yakışıksız ve çirkin bir neden öne sürülerek 211 çalışan ile birlikte işten çıkartılmıştı. THY uygulamasının haksızlığı mahkemelerce de onandı. Tabii ki mağdurların işe dönüşü şirket tarafından kabul edilmedi. Mahkeme kararına uygun olan ödeme kendisine yapıldı. Maalesef THY yaptığı açık olan hatayı düzeltme olgunluğunu gösteremedi ve bu konudaki basiretsizliğini ortaya koydu. Bu anlatım iki dönemin yöneticilerinin tarzı ile ilgili. Olgunlukları ile ilgili ve de insanlıkları ile ilgili.
Gelelim konunun diğer tarafına. Şirkete senelerce emek vermiş ve Genel Müdür Yardımcılığına kadar yükselmiş kızına moral desteği vermek üzere refakatçi olan bir eski yöneticiyi kapıdan çevirmek. Bu tarz yöneticiliğin hangi prensibi ile bağdaşır bilemem. Kanaatimce bu yöneticilerin ahlaki bir sorunundan veya korkaklıklarından kaynaklanan bir uygulama.
Aradaki farkı yorumsuz olarak bilgiye sunuyorum. Evet; İşten adam çıkartmakta profesyonellik ister. Eski yöneticiler kişisel hırslarından arınmış kimselerdi. Profesyonelce hareket etmeyi bilirlerdi. Şimdikiler için hiçbir yorumda bulunmak istemiyorum. Sizler daha iyi tanıyorsunuz onları.
İnsanın geçmişinden kaçması mümkün değil. Geçmişi yaşam boyu kovalar onu. Yaş ilerleyince daha çok düşünülür eskiler. Hiçbir neden yokken bakarsınız bir şeyler hatırlar ve düşünürsünüz. Boş zamanınız fazladır. Dolayısı ile bu süreç hayat muhasebesi yapma zamanıdır. Geride pişmanlıkların olabileceği gibi, iyi ki yapmışım dedirten davranışlar da vardır mutlak. Doğrular kişiyi mutlu ederken yanlışların sızısı derinden hissedilir içte. İşte o sızıya vicdan azabı denir. O günahı, yaptığınız hatanın bu dünyada ödenecek olan cezasının size ne zaman, ne şekilde yansıyacağını düşünürsünüz. Belki bunu düşünmek ve bundan ötürü sürekli rahatsızlık hissederek korku içinde olmak cezadır belki de. Evet, vicdan azabı taşınması çok zor olan ağır bir yüktür.
Evet, 5o sene önce postalanan mektubun bir bölümü işte böyle. 1971 ‘ de ve onu takip eden uzun seneler Türk Hava Yollarında sevgi vardı. Dostluk vardı. Aynı amaç için çalışan insanların birbirlerine olduğu gibi şirketlerine de bağlılıkları vardı. İyi ki yaşamışız o günleri.
Türk Hava Yollarının bu günkü çalışanlarına da, seneler sonra aynı duyguyu hissedecekleri bir ortam sağlanması dileklerimle.
Yorumlar Tüm Yorumlar (25)