ÖLÇÜ SİSTEMLERİ VE HAVACILIK

Merhaba,

Günlük yaşantımızda çok sayıda ölçü birimi kullanırız: Bir kilo patates alırız, doktorumuz günlük iki litre su içmemizi ister,boyumuz 1.80, kilomuz 90 deriz böyle uzar gider.

Kullandığımız bu ölçüleri kim belirlemiştir ?
Bu ölçüler neye göre belirlenmiştir ?
Ölçüler güncellenir mi?
Biz ölçü sistemi vaz edebilir miyiz ?
………………………………………………………..?

Bu soruların cevaplarını yazmadan önce ölçü sistemleri hakkında kısa bilgiler yazalım.

Yeryüzünde mahalli bazlı çok sayıda ölçü birimi bulunmakla beraber bugün dünyanın hemen yer yerinde genel adı metrik sistem olarak bilinen ölçü sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemde; uzunluk- metre, ağırlık-gram, hacim- litre, sıcaklık-santigrat, ………. olarak ifade ediliyor.

Metrik sistem dışında yaygın olan bir başka ölçü sistemi ise “İngiliz ölçü sistemi ” olup Amerika’da imperial sistem olarak adlandırılmaktadır.1975 yılında ABD’de kabul edilen metrik sisteme uyum yasalarına rağmen günlük hayatta eski uygulamalarını devam ettirmektedirler. Bu sistemde ölçü birimleri metrik sistemin aksine, orijinal çıkış noktası mantıklı hesaplamalar yerine bir takım kabuller ( uzunluk için başparmak kalınlığı 1 inç veya ayak uzunluğu 1 foot gibi) ile vaz edilmiş ve matematiksel işlemler için çok uygun değildir. Ağırlık : pound ( 453 gram ) ,uzunluk : inç (2,54 cm ) hacim :galon (4.54 litre ), hız : knot ( 1852 m/h) ,……………,

Farklı ölçü birimlerinin havacılığa etkisi

Günümüzde iki büyük uçak imalatçısından Boeing, imperial ölçü sistemi ile, Airbus metrik ölçü sistemi ile üretim yapmaktadır. Bununla birlikte iki imalatçıda uçak sistemlerinde çoğunlukla İngiliz ölçü birimleri esas olan ortak ölçü birimleri kullanmaktadır.
Airporthaber’de ilk yazımda belirttiğim üzere ölçü sistemleri dahil çok ayrı gibi gözüken iki imalatçının biraz dikkatli bakıldığında aslında çok yakın olduğunu görebilirsiniz. ( Boeing radom önü 0 noktası : + 100 inç, Airbus radom önü 0 noktası: 254 cm )

Geçmişte yaşanan havacılık kazalarının bazılarının sebebi maalesef çok basit ölçü hatalarından kaynaklanmıştır.

Rusya tarafında altimetre bilgisinin metrik verilmesi nedeniyle yapılan hatalar , tasarım ve bakım sırasında yapılan ölçü ve çevrim hataları, kilogram olarak yakıt alınacak yerde litre olarak alınması ( + 4 derece sıcaklıktaki saf suyun 1 litresi 1 kg’dır yani yoğunluğu 1’dir kerozinin yoğunluğu ise ortalama 0.8’dir hacim sıcaklığa göre değişir fakat ağırlık sıcaklıktan etkilenmez,bazı ülkelerde litre,kg,galon vb şeklinde yakıt ikmali yapılır bunun sıcaklık vb de hesaplanarak uçak sistemine çevrilmesi gerekir), yakıt miktarlarının hesaplanırken parantez içi yazdığım detayların çevrimlerinin yanlış yapılması gibi değişik nedenlerle maalesef kazalar yaşanmıştır.

Havacılık gibi çok hassas işler yapılan yerlerde ölçü birimleri çok dikkatli ve bilinçli kullanılmak zorundadır ve bu birimlerin tüm dünyada aynı değerler ,kalibrasyon ve çevrim tabloları ile kullanılması gereklidir.

İyi bir uçak bakımcısı için sadece teorik bilgi sahibi olmak yetmez uygulama gerekir. Aynı şekilde yeterli teorik bilgiye sahip olmadan zaman içinde uygulama ile bazı bilgilerin edinilmesi çok pahalıya mal olmaktadır. Maalesef uzun yıllar çalıştığı halde çok temel bilgilere vakıf olmayanlar var.Pilotların rutin simülatör kontrolü gibi uçak bakımcılarının da benzer bir çalışma yapması faydalı olacaktır.Bu çalışmanın sonuçları uçak bakımcılarının kariyer yapılandırması için de kullanılabilir.

Şimdi yazının baş tarafında sormuş olduğumuz soruların cevaplarına bakalım.

Fransa'da 1791 yılında bir komisyon kurulup, tek düzen bir birim sisteminin oluşturulmasına yönelik çalışmalar sonunda 26 Mart 1791'de bir metre bir çeyrek meridyen uzunluğunun on milyonda biri olarak tanımlandı.

Uluslararası komisyon 1798'de hesaplarını yenilediler ve 22 Haziran 1799'da metre ve kilogramın arşiv prototipleri platinden yapıldı. Bu prototipler Fransa ulusal arşivinde muhafaza edilmektedir.


20 Mayıs 1875'te Metre Konvansiyonu olarak bilinen antlaşma Paris'te (aralarında Osmanlı İmparatorluğu'nun da bulunduğu 17 ülke arasında) imzalandı. 1889 yılında arşiv metre ve kilogram referans alınarak imal edilen metre ve kilogram prototipleri metre konvansiyonunu imzalayan ülkelerin referansları olmak üzere gönderildi.

İlki 1889 yılında yapılan Uluslararası Tartılar ve Ölçüler Konferansı'nın (CGPM) 1960'ta düzenlenen 11.sinde, ölçümlerdeki doğruluk gereksinimlerinin artmış olması nedeniyle, teknolojik ilerlemelerin de daha küçük belirsizliklerle çalışmayı olanaklı kılmasına bağlı olarak metrenin tanımı, atmosferik ve astronomik etkilerden mümkün olduğunca uzak kalacak şekilde yeniden yapıldı. Buna göre 1 metre, boşluktaki (vakum altında) Kripton 86 atomundan yayılan turuncu ışınımın dalga boyunun 1650763,73 katı olarak tanımlandı. Başlangıçta her altı yılda bir düzenlenen konferans 1960'dan sonra dört yılda bir düzenlenmeye başladı. 1983 yılında yapılan konferans sonrasında metre tanımı, boşluktaki (vakum altında) ışığın saniyenin 1/299 792 458'i kadar sürede katettiği mesafenin uzunluğu olarak yenilenmiştir.

[Halen geçerli olan 1967'deki 13.CGPM kararlarına göre zaman temel birimi saniye, Cs133-sezyum atomunun temel durumunda (iki enerji düzeyi arasındaki geçişinden kaynaklanan) ışımanın 9192631770 periyodluk süresidir.]

Hacim için kullanılacak ölçü birimi ise litre olarak belirlenmiş olup 10 cm’lik küpün hacmi 1000 ml olarak kabul edilmiştir.Ağırlık için kullanılan kilogram için, + 4 derecedeki 1 litre saf suyun ağırlığı esas alınmış ve bu miktar 1000 gram ( 1 kg ) olarak tespit edilmiştir.

(Tüm nesneler soğudukça hacmi küçülür bunun istisnası su’dur.suyun sıcaklığı düşünce buz formuna geçer ve hacmi artar böylece buz suya batmaz suyun üstünde yüzer bu istisna dünyada ki canlı hayatın devamı için çok önemlidir )

Ülkemizde ölçü konularında çalışmayı kim yapmaktadır ?

1992 yılında da TÜBİTAK'a bağlı UME (Ulusal Metroloji Enstitüsü) hizmet vermeye başlamıştır. Metroloji ile ilgili en küçük belirsizlik düzeyindeki bilimsel araştırmalar yanında, diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye'de de primer metroloji enstitüsü UME'nin görevi, her konudaki ölçümler için, gerek endüstriye, gerek ticarete, gerekse metrolojinin çok önemli bir yer aldığı diğer toplumsal faaliyet alanlarına (sağlık, emniyet, trafik, savunma, çevre koruma vb.), uluslararası kıyaslamalarla koruduğu doğru ölçülerin aktarılmasını sağlamaktır.

Biz ölçü sistemi kurabilir miyiz ?

Sistem olarak bugün tüm dünyada metrik sistem oturmuş gibidir yeni bir sistemin hayat şansı pek yok ancak Çin gibi ekonomik gücü çok yüksek ülkeler isterse kendi ölçü birimlerinin kullanılmasını dayatabilir bunun dışında “Richter” gibi tüm dünyanın kullandığı birimler var bir vatandaşımız veya kurumumuz bu tarz bir buluş/çalışma yaparsa tüm dünyanın kullanacağı bir ölçümüz olur.

Bir ihtimal daha var…

-Latife olarak yazıyorum- Fatih TERİM, Aziz ÜSTEL, Hıncal ULUÇ,….., gibi egosu yüksek olarak bilinen vatandaşlarımızdan esinlenerek ”ego birimi “ olarak; 1,2..5 Fatih/Aziz/Hıncal Ego , gibi ölçüleri de dünyaya kazandırabiliriz…

Bir sonraki yazı da ( uçuş personeli ve sendikalı olmayan personeller için ihbar tazminatı gibi yeni haklar geliyor…) buluşmak üzere...

Saygılarımla.

Erdal GÜLMEZ